Kontrakty terminowe to jedne z najbardziej popularnych instrumentów pochodnych, które niejednokrotnie potrafią przynieść wysokie zyski. Są one jednak dość skomplikowane i ryzykowne. Bez odpowiedniej wiedzy na temat zasad funkcjonowania i obracania kontraktami terminowymi ciężko utrzymać się na giełdzie. Wynika to z faktu, iż mimo że są one ryzykowne to prędzej, czy później każdy inwestor się na nie decyduje.
Definicja kontraktu terminowego i instrumentów pochodnych
Aby dobrze zrozumieć terminologię kontraktów terminowych należy rozpocząć od definicji instrumentu pochodnego. Instrumenty pochodne, określane mianem derywatów (od anieglskiego słowa derive, czyli pochodzić, wywodzić się), to takie instrumenty finansowe, których wartość pochodzi i zależy od innego instrumentu finansowego.
Instrumenty pochodne pojawiły się w latach siedemdziesiątych. Ich geneza wiąże się ze wzrostem zmienności kursów walutowych, cen akcji, stop procentowych oraz cen towarów, co można było zaobserwować w danym okresie. To właśnie w celu ograniczenia ryzyka związanego z inwestowaniem w te instrumenty wprowadzono derywaty. Wykorzystano tu istniejące już wzorce, albowiem podobne instrumenty pochodne wystawiane na materiały i towary funkcjonowały już w obrocie instrumentów w ramach giełd towarowych. Ich zadaniem było właśnie zmniejszenie ryzyka związanego z fluktuacją cen materiałów i towarów, czyli zabezpieczenie przed ich wzrostem, czy też spadkiem.
Kontrakty terminowe
Kontrakty terminowe określane są derywatami symetrycznymi, albowiem w tego typu transakcjach obie strony przyjmują konkretne zobowiązania. Kontrakt terminowy, czyli tzw. futures jest swojego rodzaju umową zawieraną pomiędzy sprzedającym, a kupującym. W tego typu transakcji sprzedający zobowiązuje się sprzedać dany instrument bazowy za precyzyjne określoną cenę i, co równie ważne, w precyzyjnie określonym terminie.
Cena po której strony zawierają tę umowę zwana jest ceną terminową (futures price) – to właśnie po niej dana transakcja zostanie sfinalizowana w przyszłości. Dzień, w którym obie strony zrealizują daną umowę to tzw. data dostawy (delivery date), zwana również datą rozliczenia (settlement date). Potocznie mówi się, że kontrakt terminowy, to zakład między sprzedającym, a kupującym o to, jak zachowa się cena danego instrumentu bazowego w przyszłości. Sprzedający liczy na to, że cena spadnie, a on na tym zyska. Kupujący liczy na to, że cena danego instrumentu finansowego wzrośnie, a on zyska na tym, kupując go po pierwotnej, niższej cenie.
Zasady działania kontraktów terminowych na GPW
Zdecydowana większość kontraktów terminowych rozliczana jest w gotówce. Zaledwie kilka do kilkunastu procent kontraktów terminowych rozliczana jest na drodze dostawy instrumentu bazowego. Oznacza to, że tak naprawdę nie dochodzi do przekazania np. akcji, czy obligacji, a jedynie do zwrotu różnicy, która wynika ze zmiany ceny instrumentu bazowego.
Kontrakty futures, które notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych (GPW) znajdują się w obrocie w tzw. systemie notowań ciągłych. Oznacza to, że inwestorzy składają zlecenia sprzedaży i kupna według takich samych zasad, które obowiązują w przypadkach innych papierów wartościowych.
Kluczem do zrozumienia idei transakcji dotyczących kontraktów terminowych jest zrozumienie, że inwestorzy zawierający daną umowę mają określone poglądy na to, jak w przyszłości zachowa się kurs instrumentu bazowego. Poglądy te najczęściej pochodzą z profesjonalnych analiz, czy informacji pozyskanych w legalny, lub czasami niestety nielegalny sposób.
Zysk osiąga ten inwestor, którego przewidywania dotyczące wartości instrumentu bazowego były prawidłowe. Jak już wspomniano, inwestor, który posiada danych instrument bazowy i postanawia go sprzedać, liczy na to, że cena instrumentu będzie spadać, a inwestor, który decyduje się na zakup aktywa bazowego po określonej cenie w określonym czasie liczy na to, że nabędzie instrument po niższej cenie ustalonej dużo wcześniej.
W ramach GPW kurs kontraktu podawany jest w punktach, a cena zostaje ustalona poprzez mnożenie kursu przez mnożnik. W przypadku kontraktów w ramach WIG20 mnożnik ma wartość 20 złotych. Oznacza to, że dla kursu kontraktu o wartości 2250 pkt jego cena równa się 45 000 zł.
Na giełdzie warszawskiej kontrakty terminowe notowane są w czterech różnych seriach:
- marcowej (H),
- czerwcowej (M),
- wrześniowej (U)
- grudniowej (Z).
Inwestorzy mogą zawierać transakcje w ramach trzech serii kontraktów z terminami realizacji przypadającymi na kolejne miesiące z cyklu H-M-U-W. Ostatnim dniem obrotu każdą serią jest zawsze trzeci piątek danego miesiąca dostawy.
Warto także wspomnieć o tym, jak skonstruowane są nazwy kontraktów terminowych. Jej wzór można określić jako:
FW20krr20
F oznacza rodzaj instrumentu, czyli kontrakt terminowy, W20 jest natomiast skrótem nazwy instrumentu bazowego, od którego pochodzi kontrakt terminowy. Litera k oznacza kod miesiąca wykonania kontraktu, co jest także oznaczeniem serii. Litery rr oznaczają dwie ostatnie cyfry roku wykonania danego kontraktu terminowego, a 20 oznacza wartość mnożnika wyrażoną w PLN.
Aby otworzyć pozycję na danym kontrakcie terminowym trzeba dokonać sprzedaży lub kupna owego instrumentu. Pozycję można utrzymywać do dnia wykonania kontraktu lub też wycofać się z rynku, jednocześnie zamykając pozycję. Po otworzeniu długiej pozycji na kontrakcie futures (decyzja o zakupie) należy sprzedać kontrakt z tym samym parametrem cenowym wykonania. Analogicznie otwierając pozycję krótką (decyzja o sprzedaży) należy zakupić odpowiedni kontrakt terminowy, aby ją zamknąć.
Rodzaje kontraktów terminowych
Na rynkach finansowych możemy zaobserwować dwa rodzaje kontraktów terminowych, których nazwy pochodzą od nazw angielskich:
- kontrakt terminowy forward,
- kontrakt terminowy futures.
Kontrakt terminowy typu forward, to kontrakt, który występuje poza giełdą, a jedną z jego strony jest zazwyczaj instytucja bankowa. Obie strony kontraktu (inwestorzy) uzgadniają wszystkie warunki kontraktu oraz termin realizacji i ilość instrumentu finansowego. Bank kwotuje cenę tego typu kontraktu, która może ewentualnie podlegać negocjacji. Rozliczenie kontraktu następuje wtedy w terminie realizacji, a w momencie zawierania kontraktu żadna ze stron nie ponosi wydatku gotówki. Główną różnicą pomiędzy kontraktami typu futures i forward jest to, że kontrakty typu forward są zawierane na nieregulowanych rynkach, co tylko zwiększa ryzyko niewywiązania się z umowy przez jedną stronę.
Kontrakt terminowy futures został już dość szeroko opisany w niniejszym artykule. Jak już wspomniano, polega on na złożeniu zlecenia kupna i sprzedaży, zajmując odpowiednią pozycję, a także ustalając cenę i termin realizacji. Zarówno inwestor kupujący i sprzedający mogą czekać do końca kontraktu (terminu wygaśnięcia), ale mogą również zamknąć pozycję przed terminem, dokonując transakcji odwrotnej.
Warto również wspomnieć, iż w przypadku kontraktów futures, występuje procedura tzw. równania do rynku (ang. marking to market). Polaga ona na tym, iż w momencie zawierania transakcji, czyli otwarcia pozycji, obie strony wpłacają na swoje maklerskie rachunki depozyt, który jest niewielkim procentem wartości kontraktu. Na koniec danego dnia salda są korygowane w zależności od zmiany ceny danego kontraktu – jeżeli cena spadła, zwiększa się saldo strony krótkiej, a zmniejsza saldo strony długiej. Jeżeli cena instrumentu bazowego wzrosła, postępuje się odwrotnie.
W momencie, gdy saldo jednej ze stron spada poniżej dopuszczalnego poziomu, strona ta jest zobowiązana do uzupełnienia poziomu depozytu do poziomu początkowego.
Podsumowując, kontrakt terminowy to derywat, czyli instrument pochodny, którego wartość zależy od ceny instrumentu bazowego. Jest to jeden z najbardziej popularnych, ale i ryzykownych instrumentów pochodnych. Obrót kontraktami terminowymi może przynieść ogromne zyski w krótkim terminie, niemniej jednak może również doprowadzić do niekontrolowanych strat na giełdzie.
Linki źródłowe:
https://www.edukacjagieldowa.pl/gieldowe-abc/pierwsze-kroki/notowane-instrumenty/kontrakty-terminowe/
https://www.gpw.pl/pub/files/PDF/inne/SGGW_2.pdf
